Costruite comunità, non isole - Градете общности, а не острови.

Il Presidente della Bulgaria,
Rosen Plevneliev

Discorso di Rosen Plevneliev,

Presidente della Repubblica di Bulgaria,

durante la tavola rotonda

“Testimoni della fede durante il regime comunista”

Egregio signor Sindaco, Vostre Eccellenze ed Autorità, cari amici.

Ci siamo riuniti oggi, in questo luogo-simbolo delle persecuzioni comuniste, per onorare i martiri del comunismo e per valutare l’eredità di una politica che ha cercato di cancellare la fede dalla vita della società bulgara.

Ma il Lager sull’Isola Persin di Belene non è solo simbolo della violenza politica senza precedenti che ha investito la Bulgaria dopo il 1944: esso è il vero e proprio Golgotha di migliaia di prigionieri, che il regime comunista osava definire “ex-persone”.

“A chi serve la memoria di queste sofferenze?”.

Questa domanda me la faccio non solo io, non solo noi tutti insieme. Questa domanda se la fa anche Stefan Bocev, il narratore della vita nel campo di concentramento di Belene (autore di un memoriale di mille pagine sugli anni trascorsi in esso, n.d.t.).

Ecco la sua risposta: “Come ogni singolo individuo, così anche ogni popolo, per diventare saggio deve capire se stesso, deve trarre insegnamento dalle proprie azioni od omissioni, dagli errori e dalle follie del percorso fatto. Un uomo che mente a se stesso, non può diventare saggio. Un popolo che chiude gli occhi sulla propria storia non può aspettarsi di agire più saggiamente nel futuro”.

La violenza politica, che ha letteralmente inondato l’Europa e il mondo durante il XX secolo, non ha risparmiato la Bulgaria. Molte altre nazioni europee hanno sofferto ugualmente a causa dei regimi totalitari ed autoritari. Milioni di persone sono diventate vittime di ideologie irrazionali, che osarono mettere se stesse al posto di Dio e decidere il destino del proprio popolo.

Questi regimi sono stati giudicati non solo dalla storia, ma anche dai popoli che furono loro vittime. Purtroppo la Bulgaria fa parte di quei pochi paesi europei nei quali il ricordo delle vittime continua a dividere la nazione, e non ad unirla.

Padre Paolo, rettore del santuario "Beato Eugenio Bosilkov" di Belene,

mostra al Presidente Rosen Plevneliev e all'eurodeputato Andrei Kovacev

alcune delle 8.000 pagine della Sicurezza di Stato contro i martiri cattolici.

Quali sono gli errori storici, che le migliaia di ex-prigionieri non ci concedono di dimenticare?

In primo luogo, la violenza non è un mezzo di soluzione delle controversie politiche. In Bulgaria questa violenza è esistita anche prima del 9 settembre 1944, ma dopo tale data è diventata massiccia ed estesa. Dopo la prima ondata di repressioni, che causò la morte di decine di migliaia di persone, altre decine di migliaia furono rinchiuse nei lager dell’Isola Persin, di Lovech, di Kutsian, di Bogdanov Dol, di Nojarevo e in altri, dove furono sottoposte a condizioni disumane, a causa delle proprie convinzioni politiche e religiose, a causa della propria etnia o discendenza. Ministri e deputati, imprenditori, funzionari ed intellettuali, contadini, anarchici, insegnanti, perfino alcuni comunisti furono rinchiusi in questi lager.

La lezione della storia bulgara è che le “ex-persone” non esistono e non possono esistere. Perché, per quanto ci sforziamo di dimenticarle, il loro ricordo e il ricordo delle loro sofferenze solleciterà sempre la memoria collettiva. La riconciliazione non è possibile senza la memoria, la riconciliazione è possibile solo grazie alla verità.

In secondo luogo, il popolo è costruttore della storia, e non è suo oggetto, come pensavano i comunisti. Il popolo è il protagonista principale.

Durante gli anni del comunismo al contrario il popolo fu trasformato in un oggetto di ingegneria sociale, originata dall’ideologia comunista e messa in pratica dal Partito Comunista, e tutto agli ordini di Mosca. Durante questi anni fu possibile revocare a cittadini bulgari la propria nazionalità, come accadde ai nostri connazionali della Macedonia del Pirin. Fu possibile privare interi gruppi etnici dal diritto di scegliere il proprio nome, come accadde ai cittadini bulgari di origine turca.

Fu possibile che la stragrande maggioranza della popolazione venisse privata delle proprie proprietà private. E dopo le immense sofferenze causate dalla collettivizzazione delle terre, molti bulgari furono costretti ad emigrare dai paesi natali, per diventare parte del nuovo esercito dei lavoratori. In questo Stato tutti vissero in un lager: alcuni trascorsero anni nei veri e propri lager, mentre gli altri vissero nel più esteso e simbolico illiberale lager del socialismo.

Padre Paolo mostra al Presidente Rosen la reliquia custodita nel Santuario,

contenente un pezzo della camicia indossata dal Beato Eugenio Bosilkov

durante la fucilazione avvenuta nella notte dell'11 novembre 1952.

Uno dei settori della vita pubblica che ha sofferto maggiormente a causa di questa ingegneria sociale, fu quello della fede e della spiritualità. La fede era definita dai comunisti come “oppio dei popoli”, la religione i suoi leaders immediatamente si trasformarono in vittime del nuovo regime, in oggetti degni di persecuzione, di internamento, di carcere. Decine sono i sacerdoti ortodossi nel mucchio di quelli che scomparirono subito dopo il 9 settembre 1944. Centinaia sono i membri del clero ortodosso sbattuti in prigione o nei lager della Bulgaria comunista, a causa della loro scelta di custodire la propria fede e quella dei loro parrocchiani. L’8 novembre del 1948, al termine di una celebrazione eucaristica, venne ucciso Boris, il mitropolita di Nevrokop.

Contro protestanti e cattolici furono allestiti processi-farsa. Nel 1949 le guide delle chiese protestanti, a cominciare dal pastore Vasil Ziapkov, furono condannati a lunghe pene detentive, con false accuse di spionaggio. Chi non fu considerato agente straniero e spia dell’occidente, agli occhi dei comunisti e dei loro servizi totalitari? Lo scrittore Gheorghi Markov, i partigiani Goriani, i sacerdoti…. I pastori furomo vittime di altri due processi simili, nel 1979 e nel 1985.

La reliquia con la camicia macchiata dal sangue del martire Eugenio Bosilkov

fu donata a Papa Giovanni II durante la beatificazione del 15 marzo 1998.

A sua volta San Giovanni Paolo II la donò alla comunità di Belene.

Ancor più tragica fu la sorte dei cattolici bulgari. Nel 1952 quattro leaders della chiesa cattolica in Bulgaria furono condannati a morte e giustiziati, tra di essi anche il vescovo Eugenio Bosilkov, nato proprio qui, a Belene.

Gravissime sono le conseguenze della persecuzione silenziosa, alla quale furono sottoposti per decenni non solo i leaders religiosi, ma anche i semplici sacerdoti con i loro fedeli. Rifiutati e perseguitati, ridicolizzati e sottoposti a restrizioni, i sacerdoti furono costretti a sforzi enormi per custodire la propria fede e la propria autorità presso le proprie comunità. Furono davvero centinaia i religiosi diventati oggetto di spionaggio della Sicurezza di Stato.

Oggi ho saputo (da parte di p. Paolo, n.d.t.), che 8000 sono le pagine del dossier della Sicurezza di Stato sui leaders della Chiesa Cattolica. Otto mila pagine! 

Sono convinto che, sicuramente, per le centinaia di religiosi oggetto di attenzione della Sicurezza di Stato, fu sfruttata tutta la macchina statale, per diffamarli e per isolarli dalla società.

Nonostante ciò, perfino alla fine del regime comunista, tra di loro si trovarono persone giuste, le quali osarono opporsi al regime, perfino per difendere i diritti dei propri fratelli musulmani, non cristiani. Parlo di sacerdoti come i defunti Blagoj Topuzliev e Dimitar Ambarev, i quali ho avuto l’onore di conferire l’onorificenza “Per il servizio alla cittadinanza”.

Quali sono le conseguenze del tentativo di sopprimere la fede?

Questa politica ha privato la nazione del proprio fondamento morale e le comunità locali di forza e supporto. Le chiese furono private del dirittto di esercitare la propria attività sociale, del diritto di lavorare tra i giovani e di diffondere la propria fede. 

Era un crimine persino leggere la Bibbia, e il portare una Bibbia all’estero era chiamato, sapete come?, “contrabbando di letteratura”.

Durante la Pasqua le maggiori chiese delle più grandi città bulgare erano circondate dai cordoni di miliziani. Il matrimonio religioso era praticamente vietato, il battesimo dei bambini limitato, la gente non poteva accompagnare i propri cari nel loro ultimo passo con un rituale funebre religioso, conforme alla propria fede.

Interi monasteri furono nazionalizzati, chiese furono abbandonate o distrutte, il numero dei sacerdoti di ogni confessione diminuì drasticamente.

Il Presidente rende omaggio al beato martire Eugenio Bosilkov

nel cortile del Santuario a lui dedicato nella città di Belene

Lo scopo di questa politica era di eliminare la fede, o almeno di rinchiuderla nel limitato spazio dell’intimità, perché fosse invisibile.

L’unico diritto della religione era quello di essere un isola nella società atea. Il risultato di questa politica fu la disgregazione delle strutture tradizionali, costruite con secoli di lavoro, senza le quali è impossibile che la società esista. Ma loro volevano questo. Volevano disgregare le comunità, per rimpiazzarle con le loro creature artificiali, i “collettivi”.

Oggi in Bulgaria le religioni e le chiese hanno diritto di svilupparsi liberamente, ma saranno loro necessari decenni, sono necessarie persone impegnate come voi, per superare le conseguenze di questa persecuzione. Questa libertà consegna alle chiese grandi responsabilità, e allo stesso tempo grandi aspettative da parte del popolo. A questa libertà si collega il mio invito verso di voi. Vivete e gioite per questa libertà, e rispettate la libertà degli altri. Possa l’unità vissuta nella sofferenza riunirvi anche nella libertà. Costruite comunità, non isole.

La comunità e la solidarietà sono valori che tutti noi, politici, religiosi e leader civili, siamo chiamati a ristabilire. 

La lezione fondamentale del passato comunista, che non dobbiamo dimenticare, è chè una società forte si costruisce solo sopre solide comunità locali, le quali non possono esistere senza la fede e senza la memoria. La memoria dei martiri, che oggi onoriamo. Questa memoria invita tutti noi a compiere gli sforzi necessari per ricostruire queste comunità locali e i fondamenti morali della società.

Il Presidente Plevneliev saluta i Belenciani e il popolo riunito a Belene,

paese natale del martire Eugenio Bosilkov e Calvario del popolo bulgaro

Desidero ringraziarvi, cari amici, per avermi dato la possibilità da questa tribuna, per quanto modesta altrettanto importante, di guardarvi negli occhi, di condividere le mie preoccupazioni, ma anche le mie speranze, come Capo dello Stato, che questa transizione (per alcuni finita, per altri infinita, per altri falsa e stravolta, per altri tuttavia ancora una transizione), ci spinga e ci guidi nella giusta direzione.

Desidero dirvi che per me è una questione d’onore, per me è un vero è proprio impegno far sì che la transizione si concluda presto.

Ma questo periodo di transizione si concluderà non dall’alto al basso, quando qualche politico da qualche tribuna lo decreterà concluso. La transizione si concluderà quando milioni di bulgari, indipendentemente dalla propria religione o nome, faranno la propria valutazione oggettiva, che consegneranno ai propri figli, guardandoli negli occhi – valutazione sul fascismo, sul comunismo, sugli stati totalitari, sui regimi, sul bene e sul male.

Potremo così essere veramente orgogliosi di essere padri, di essere genitori, di essere nonni, ed essere orgogliosi per non esserci lasciati adescare dai cosiddetti “registi della transizione”, i quali da venticinque anni ci propinano una transizione stravolta, piena di sciocchezze, e non l’intera verità sulla transizione.

Questa transizione finirà quando metteremo il comunismo in un museo, quando metteremo il comunismo nei libri scolastici, in modo dignitoso, con la verità.

Padre Paolo introduce la Tavola Rotonda di sabato 15 novembre, nella sala del Carcere di Belene. Da sinistra a destra: padre Zoran (sacerdote ortodosso, che ha sostituito i 2 vescovi ortodossi eclissatisi all'ultimo momento),

padre Paolo Cortesi, sacerdote passionista rettore del Santuario "Beato Eugenio Bosilkov di Belene,

Rosen Plevneliev, Presidente della Repubblica di Bulgaria e Momcil Spasov, Sindaco di Belene,

mons. Hristo Proykov, Esarca dei cattolici di Rito Orientale e Presidente della Conferenza Episcopale bulgara,

il pastore Bedros Altunian, rappresentante dell'Unione delle Chiese evangeliche, metodiste ed episcopaliane.

Il Presidente Plevneliev rende omaggio al santo Papa Giovanni Paolo II,

il Papa slavo, che ha beatificato i martiri bulgari, l'unico papa che ha visitato la Bulgaria,

il profeta del nuovo millennio che molto ha contribuito alla libertà dei popoli europei.

Grazie, Presidente, per la sua visita a Belene,

per la sua presenza e le sue parole in questa

FESTA DEI MARTIRI BULGARI.

Oggi il sangue dei martiri e le lacrime dei perseguitati

ci hanno riunito nella Fede e nella Memoria,

e riconciliati possiamo costruire una Bulgaria migliore.

§§§§§§

Изказване на президента Росен Плевнелиев

на кръгла маса на тема „Свидетели на вярата през комунистическия режим”

Уважаеми г-н кмет,

Ваши високопреосвещенства,

Ваши превъзходителства, 

Скъпи приятели,

Събрали ли сме се днес на това символично за комунистическите репресии място, за да почетем мъчениците на комунизма и да осмислим наследството на политиката, опитала се да изличи вярата от живота на българското общество. Но лагерът на остров Персин в Белене не е само символ на безпрецедентното политическо насилие, заляло България след 1944 г., той е същинската Голгота за хиляди лагерници, които комунистическият режим се осмелява да нарече „бивши хора”. 

Кому е нужна паметта за тези страдания – този въпрос си задавам не само аз, не само ние всички заедно. Този въпрос си задава и летописецът на концлагерния живот в Белене Стефан Бочев. Ето неговия отговор: „Както отделният човек, така и всеки народ, за да поумнее, трябва да разбере сам себе си – да извади поука от действията и бездействията си, от грешките и безумията на своя изминал път. Не може човек, който лъже себе си, да поумнее. Не може народ, който затваря очи за собствената си история, да очаква, че занапред ще действа по-разумно”. 

България не прави изключение от политическото насилие, което буквално заля Европа, а и света през ХХ век. Много други европейски държави също страдат от тоталитарни и авторитарни режими. Милиони хора стават жертва на ирационални идеологии, осмелили се да заемат мястото на Бог и да определят съдбата на своя народ. Тези режими бяха осъдени не само от историята, но и от народите, станали техни жертви. За съжаление, България е една от малкото европейски страни, в които паметта за жертвите продължава да разделя, а не да обединява нацията. 

Кои са историческите грешки, които хилядите лагерници не ни позволяват да забравим?

На първо място, че насилието не е средство за разрешаване на политическите спорове. В България то съществува още преди 9 септември 1944 г., но след тази дата става масово и всеобхватно. След първата вълна от репресии, довела до смъртта на десетки хиляди души, други десетки хиляди са въдворени в лагерите в Персин, Ловеч, Куциян, Богданов дол, Ножарево и др, където са поставени в нечовешки условия заради своите политически и религиозни убеждения, заради своя етнос или произход. Министри и народни представители, предприемачи, офицери и представители на интелигенцията, земеделци, анархисти, учители и дори комунисти бяха в тези лагери. Урокът от българската история е, че „бивши хора” няма и не може да има. Защото колкото и да се опитваме да ги забравим, паметта за тях и за техните страдания винаги ще преследва обществената памет. Помирението не е възможно без паметта, помирението е възможно само благодарение на истината. 

На второ място, че народът е творец, а не обект на историята, както мислеха комунистите. Народът е главното действащо лице. В годините на комунизма обаче народът беше превърнат в обект на социално инженерство, диктувано от комунистическата идеология и изпълнявана от комунистическата партия и то по сигнал от Москва. През тези години беше възможно българи да бъдат лишавани от националност – както нашите сънародници от Пиринска Македония. Възможно беше цели етнически групи да бъдат лишени от правото да избират името си – както българските граждани с турско самосъзнание. Възможно беше огромната част от населението на страната да бъде лишено от собствеността си. А след предизвикалата толкова страдания колективизация на земята, много българи бяха принудени да се изселят от родните си места, за да станат част от новата трудова армия. В тази държава всички живееха в лагер – някои прекараха с години в реални лагери, а други в по-широкия и символичен, но в несвободния „социалистически лагер”. 

Една от страните на обществения живот, пострадали най-силно от това социално инженерство, беше вярата и духовността. Вярата бе обявена от комунистите за „опиум на народите”, религията и нейните лидери отрано се превърнаха в жертви на новия режим, в обекти на преследване, интерниране, затвор. Десетки са православните свещеници сред безследно изчезналите веднага след 9 септември 1944 г. Стотици са православните духовници, хвърлени в затворите или лагерите на комунистическа България, заради опита си да запазят своята и на своите енориаши вяра. На 8 ноември 1948 г. след църковна литургия е убит Неврокопският митрополит Борис. 

Срещу протестанти и католици са организирани показни процеси. През 1949 г. лидерите на протестантските църкви, начело с пастор Васил Зяпков, бяха осъдени на дълги срокове затвор по измислени обвинения в шпионаж. Кой ли не беше чуждестранен агент и западен агент в очите на комунистите и техните тоталитарни служби – Георги Марков, горяните, свещениците... Пастори станаха жертви на още два такива процеса, организирани през 1979 и 1985 г. 

Още по-тежка беше съдбата на българските католици. През 1952 г. четирима от лидерите на католическата църква в България бяха осъдени на смърт и екзекутирани, сред които и епископ Евгений Босилков, роден точно тук – в Белене. 

Най-тежки са последиците от тихата репресия, на която в продължение на десетилетия са подложени не само лидерите на изповеданията, но и редовите свещеници и техните миряни. Отричани и гонени, осмивани и ограничавани, свещениците бяха принудени с огромни усилия да се опитат да съхранят своята вяра и авторитет пред своите общности. Вероятно стотици са духовниците, станали обекти на Държавна сигурност. Днес разбирам, че 8000 са страниците на досието в Държавна сигурност за лидерите на българската католическа църква. Осем хиляди страници! Вероятно стотиците духовници, станали обект на Държавна сигурност, убеден съм, че е била впрегната цялата държавна машина за тяхното оклеветяване и за тяхната обществена изолация. И въпреки това, дори в края на комунистическия режим, сред тях се намериха достойни хора, които дръзнаха да се противопоставят на режима и дори да се застъпят за правата на своите инославни братя мюсюлмани. Като свещениците Благой Топузлиев и Димитър Амбарев, които имах честта посмъртно да наградя с орден „За гражданска заслуга“. 

Какви са последиците от опита за заличаване на вярата? Тази политика лиши нацията от нейния морален фундамент, а местните общности – от сила и опора. Църквите бяха лишени от правото да упражняват своята социална дейност, от правото да работят сред младежта и да разпространяват своята вяра. Инкриминирано беше дори четенето на Библията, а вносът на библии от чужбина беше наричан, знаете ли как - „контрабанда на литература”. На Великден централните храмове в големите български градове бяха заобиколени от милиционерски кордони. Църковният брак беше практически забранен, кръщенето на децата беше ограничено, а хората не можеха да изпратят своите близки в последния им път с религиозен ритуал, съответстващ на тяхната вяра. Цели манастири бяха национализирани, църкви бяха изоставяни или разрушавани, а броят на свещениците от всички изповедания намаля драстично. Целта на тази политика беше вярата да бъде заличена или поне ограничена до най-интимното лично пространство, да стане „невидима”. Религията имаше право да бъде само „остров” в атеистичното общество. Резултатът от тази политика беше разпадането на традиционните структури, градени със столетия, без които обществото е просто невъзможно. Но те искаха това. Те искаха общностите да бъдат разрушени, за да отстъпят пред изкуствено създадените „колективи”. 

Днес религиите и църквите в България имат право да се развиват свободно, но са им нужни десетилетия, нужни са посветени хора като вас, за да преодолеят последиците от това преследване. Тази свобода натоварва църквите с големи отговорности, а и с големи обществени очаквания. С тази свобода е свързан и моят призив към вас. Практикувайте и се радвайте на тази свобода, но зачитайте и свободата на другите. Нека единството в страданието ви направи и единни в свободата. Градете общности, а не острови. 

Общността и солидарността са ценностите, които всички ние – политици, религиозни и граждански водачи, сме призвани да възстановим. Основният урок от комунистическото минало, който не трябва да забравяме, е, че силното общество се гради само върху здравите местни общности, които пък не могат да съществуват без вярата и без паметта. Паметта за мъчениците, които почитаме днес. Тази памет ни призовава всички нас да положим необходимите усилия за възстановяването на тези местни общности и на моралните фундаменти на обществото.

Искам да ви благодаря, скъпи приятели, за това, че ми давате възможност от тази трибуна, колкото и скромна, толкова и важна, да ви погледна в очите, да споделя с вас своите притеснения, но и надежди като държавен глава, че този преход – за някои краен, за други безкраен, за някои неистински и подменен, за други обаче все пак преход, който ни тласка и ни движи в правилната посока. Искам да ви кажа, че за мен е въпрос на чест – за мен е истинска задача да направим така, че преходът да приключи скоро. А той ще приключи не отгоре-надолу, когато някой политик от някоя трибуна го обяви за приключен. Преходът ще приключи тогава, когато милионите българи, независимо от тяхната религия и име направят своята обективна оценка, която, гледайки в очите на децата си, им я предадат – за фашизма, за комунизма, за тоталитарните държави, режими, за доброто и за лошото. За да можем наистина да се гордеем, че сме бащи, че сме родители, че сме дядовци, и да се гордеем, че не се хванахме на тези режисьори на прехода, които вече 25 г. ни прожектират подменения преход, дребнотемието, а не голямата истина за преходът. А той ще свърши, когато сложим комунизма в музея, когато сложим комунизма в учебниците по един достоен начин с истината.